Dự án thủy điện Xayaburi: Được – mất đối với lưu vực sông Mekong?

Ngày 23/11/2011, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Dự án thủy điện Xayaburi: Được – mất đối với lưu vực sông Mekong” tại TP Hồ Chí Minh với sự tham dự của nhiều nhà khoa học, quản lý trong và ngoài nước.

Những yêu cầu pháp lý

Trong số 12 dự án thủy điện ở dòng chính sông Mekong, có 10 dự án chắn ngang toàn bộ dòng sông (8 dự án của Lào và 2 dự án ở Campuchia), 1 dự án chắn 1 phần dòng sông (dự án Don Sahong) và 1 dự án không có đập (dự án Thakho).

Trong buổi hội thảo, ông Lê Anh Tuấn, Chánh Văn phòng Viện nghiên cứu Biến đổi khí hậu ( DRAGON) trình bày những nội dung cơ bản của báo cáo Poyry về dự án thủy điện Xayaburi, theo ông Nhà máy thủy điện Xayaburi về nguyên tắc được thiết kế tuân theo các Hướng dẫn thiết kế của MRC. Tuy nhiên, mối quan ngại chính của các quốc gia ven sông là “các vấn đề liên biên giới và các tác động chắc chắn (bẫy bùn cát, dinh dưỡng, thủy sản, đa dạng sinh học, KT-XH) chưa được giải quyết một cách chi tiết như mong muốn và các giám sát chi tiết cần được bắt đầu.”
GS TS Nguyễn Ngọc Trân, chủ tịch Ủy ban Khoa học và Công Nghệ phát biểu: “Báo cáo Poyry không thể thay thế Báo cáo tác động môi trường, nên trách nhiệm của những người làm công tác khoa học là phải làm sao để trì hoãn dự án này cũng như dự liệu mọi tình huống liên quan quy định pháp lý về vấn đề xây dựng đập thủy điện, không chỉ cần thiết cho riêng Xayaburi mà còn cho cả các đập thủy điện khác trên toàn bộ lưu vực sông Mekong .”

Theo ông Nguyễn Hữu Thiện, Trưởng nhóm tư vấn quốc gia trong Đánh giá tác động môi trường chiến lược 12 Dự án thủy điện trên dòng chính sông Mekong, khi có các đập thủy điện ở dòng chính HLV, các mùa chuyển tiếp trong năm về mặt sinh thái sẽ bị rút ngắn hoặc biến mất hoàn toàn.




Theo các chuyên gia, một số đập trên dòng chính có khả năng ngăn giữ dòng chảy từ 2-3 tuần trong mùa khô và chỉ 1-2 tuần trong mùa nước, điều này sẽ làm cho nước chảy về Campuchia và ĐBSCL sẽ rất chậm khi 11 đập tiến hành lưu nước, nếu tất cả các dự án dòng chính được xây dựng sẽ dẫn đến những thay đổi về diện tích ngập ở Campuchia và ĐBSCL, vấn đề xâm nhập mặn. Sự giảm đáng kể năng lượng dòng sông và vận tốc dòng chảy sẽ dẫn đến tăng bồi lắng và tạo ra những vùng bồi lắng kiểu đồng bằng ở đầu mỗi bờ hồ chứa ở những nơi trước đây chưa bao giờ có bồi lắng. Một số dự án đề xuất sẽ có khả năng tạo ra căng thẳng trong lưu vực do những tranh cãi xung quanh vấn đề về quyền lợi giữa các bên, tính toàn vẹn của hệ sinh thái, lượng phù sa và dinh dưỡng, năng suất thủy sản và nông nghiệp,….

Lợi ích ?

Lợi ích đối với Việt Nam nhận được từ các dự án này là không nhiều, 90% điện được thiết kế để bán sang Việt Nam và Thái Lan, đến năm 2025, điện mua từ các đập này sẽ đáp ứng được 4,4% tổng nhu cầu của Việt Nam, tác động của lượng điện mua được sẽ ảnh hưởng không nhiều tới giá điện trong nước (ít hơn 1,5%)…

Trong khi đó, vấn đề được đặt ra là tổn thất đối với Việt Nam sẽ là những gì và bao nhiêu? Theo ông Thiện, nguồn lợi thủy sản tự nhiên giảm đáng kể (chỉ riêng cá trắng, di cư theo mùa giảm 220.000-440.000 tấn/năm), thiếu cát ở đáy sông, gia tăng sạt lở. Đặc biệt, thiếu phù sa để bù cho sụt lún tự nhiên, vùng ĐBSCL sẽ chìm xuống nhanh hơn, sự giảm lượng phù sa lơ lửng sẽ có những hệ lụy quan trọng đến việc vận chuyển dinh dưỡng và tính ổn định của ĐBSCL,...Khi thay đổi mực nước sẽ dẫn đến những thay đổi đáng kể về đa dạng sinh học, thủy sinh về hồ có thể tăng vào giai đoạn đầu nhưng về lâu dài có thể không phát triển nữa.




Bà Ngụy Thị Khanh, đại diện Mạng lưới sông ngòi Việt Nam (VRN), khẳng định: “12 đập là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự tồn vong của ĐBSCL, đối với an ninh lương thực, an ninh nguồn nước quốc gia và sự ổn định xã hội, VRN ủng hộ phương án trì hoãn 10 năm mà chính phủ Việt Nam đã đề nghị.”

Nhiều đại biểu tham dự Hội thảo đều bày tỏ quan điểm đồng tình với ý kiến những cái được của Việt Nam từ các đập thủy điện không nhiều so với cái mất, việc tiến hành xây dựng Nhà máy thủy điện Xayaburi chắc chắn sẽ làm ảnh hưởng rất lớn đến các nước ở HLV và vùng ĐBSCL, những nhà khoa học, quản lý nên có những hành động kịp thời để hoãn lại việc triển khai Dự án thủy điện Xayaburi.

Với 12 dự án xây đập thủy điện, sản lượng 66.000 GWh/năm, dự báo năm 2015, đáp ứng 6-8% nhu cầu điện của vùng hạ lưu vực (HLV) sông Mekong. Về mặt kinh tế, các đập sẽ mang lại doanh thu chung khoảng 3-4 tỷ USD/năm cho các nước vùng HLV sông Mekong (tính đến năm 2030), tổng giá trị việc làm trực tiếp tạo ra khoảng 7,9 tỷ USD. Đồng thời, các dự án này có tác động tương đối lớn đối với kinh tế vĩ mô các nước ở HLV sông Mekong, đặc biệt là Lào (tăng dòng chảy vốn đầu tư và ngoại tệ, tăng nợ chính phủ để mua cổ phần, tăng chi tiêu chính phủ dẫn đến mất cân bằng trong nền kinh tế).