Công trình thủy điện Xayabury (Lào) nằm trên khu vực có khả năng động đất cao

Theo PGS.TS. Nguyễn Hồng Phương (Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Vật lý Địa cầu, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam), Công trình thủy điện Xayaburi (Lào) nằm trên khu vực có khả năng xảy ra động đất rất cao.

Những nghiên cứu của Tiến sĩ Phương cho thấy, trong khoảng thời gian từ năm 1903 đến nay trên lãnh thổ Lào đã ghi nhận được 119 trận động đất, trong đó có tới 5 trận có độ lớn vượt quá 6 độ Rích ter. Một điều đáng chú ý là vị trí dự kiến xây dựng nhà máy thủy điện Xayabury trên sông Mê Kông nằm ngay trên lãnh thổ Bắc Lào, nơi có độ hoạt động địa chấn mãnh liệt nhất trên toàn đất nước. Từ bản đồ dưới đây, có thể thấy phần lớn động đất xảy ra trên phần lãnh thổ Bắc Lào, trong đó có hai trận động đất mạnh nhất ghi nhận được bằng máy với các thông số như sau:
 
1)Động đất mạnh 6,9 độ Rích ter, xảy ra vào lúc 09 giờ 07 phút 14 giây ngày 24 tháng 6 năm 1983 (tọa độ 21,4 độ vĩ Bắc, 102,6 độ kinh Đông);
 
2)Động đất mạnh 6,6 độ Rích ter, xảy ra vào lúc 15 giờ 56 phút 14 giây ngày 16 tháng 5 năm 2007 (tọa độ 20,55 độ vĩ Bắc, 100,90 độ kinh Đông);
 
Ngoài những trận động đất mạnh xảy ra ngay trên lãnh thổ Lào, khu vực Bắc Lào còn bị đe dọa bởi ảnh hưởng do lan truyền chấn động từ những trận động đất mạnh có chấn tâm nằm trên lãnh thổ các quốc gia láng giềng như Việt Nam, Thái lan và Myanmar như các trận động đất sau đây:

Bản đồ địa chấn kiến tạo lãnh thổ Lào. Nguồn: Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần.

 
1)Động đất Điện Biên năm 1935 mạnh 6,8 độ Rích ter, xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam (tọa độ 21,08 độ vĩ Bắc, 103,25 độ kinh Đông);
 
2)Động đất Tuần Giáo năm 1983 mạnh 6,7 độ Rích ter, xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam (tọa độ 21,77 độ vĩ Bắc, 103,4 độ kinh Đông);
 
3)Động đất năm 1935 mạnh 6,8 độ Rích ter, xảy ra trên lãnh thổ Thái lan sát biên giới với Lào (tọa độ 19,5 độ vĩ Bắc, 101,0 độ kinh Đông);
 
4)Động đất năm 2011 mạnh 6,8 độ Rích ter, xảy ra trên lãnh thổ Myanmar sát biên giới với Lào (tọa độ 20.705 độ vĩ Bắc, 99,949độ kinh Đông);
 
Để hình dung được mức độ nguy hiểm của khu vực Bắc Lào về mặt địa chấn, có thể xét một ví dụ cụ thể sau đây. Về độ lớn, các trận động đất mạnh liệt kê trên đây tương đương với trận động đất 6,8 độ Rích ter xảy ra ở Kô Bê, Nhật Bản ngày 17 tháng 1 năm 1995 gây ra thiệt hại nặng nề cho đất nước Nhật Bản, với khoảng 6.434 người bị thiệt mạng (ước tính vào ngày 22 tháng 12 năm 2005) và khoảng 10.000 tỷ Yen, xấp xỉ 2,5% GDP của Nhật Bản lúc đó, tương đương khoảng 102,5 tỷ USD.
 
Trên lãnh thổ Lào tồn tại hai khu vực có chế độ vận động kiến tạo khác nhau. Vùng Bắc Lào đặc trưng bởi sự hoạt động kiến tạo mạnh mẽ với các hệ thống đứt gẫy sâu ngăn cách các địa khối được xếp vào loại đứt gẫy cấp 1 và có phương chủ đạo là Đông bắc – Tây nam. Tiêu biểu nhất trong số các hệ đứt gẫy loại này là hệ đứt gẫy Lai Châu – Điện Biên, chạy từ lãnh thổ Việt Nam theo hướng á kinh tuyến, rồi chuyển sang hướng Đông bắc-Tây nam khi chạy sang lãnh thổ Lào. Đây là hệ đứt gẫy được coi là nguồn phát sinh ra trận động đất Điện Biên năm 1935 có độ lớn 6,8 độ Rích ter. Trong khi đó, lãnh thổ Trung và Nam Lào có mức độ hoạt động kiến tạo thấp hơn hẳn. Trên toàn khu vực Trung Lào chỉ có một số hệ đứt gẫy cấp 2, có khả năng phát sinh các trận động đất trung bình và nhỏ chạy từ lãnh thổ Việt Nam sang Lào theo hướng Tây bắc – Đông Nam như hệ đứt gẫy Khe Giữa - Cửa Tùng, hệ đứt gẫy Trường Sơn. Động đất xảy ra trên các đới đứt gẫy này thưa thớt và nhỏ hơn hẳn so với trên khu vực Bắc Lào. Động đất mạnh nhất ghi nhận được trên khu vực Trung Lào xảy ra năm 1997 có chấn tâm trùng với vị trí của đới đứt gẫy Trường Sơn chỉ đạt tới độ lớn 5,7 độ Rích ter.
 
Bản đồ dưới đây biểu diễn chi tiết vị trí dự kiến xây dựng đập thủy điện Xayabury và phân bố chấn tâm của các trận động đất mạnh nhất đã ghi nhận được bằng máy trên lãnh thổ Bắc Lào và lân cận. Từ bản đồ này, có thể đưa ra một số nhận xét sau đây:
 
1)Vị trí của các chấn tâm động đất có độ mạnh từ 6,0 đến 6,9 độ Rích ter chỉ nằm cách vị trí xây dựng đập từ 100 đến 240 km. Ngoài ra, mật độ phân bố cao của các trận động đất này xung quanh vị trí dự kiến xây dựng đập cho phép dự báo khả năng trong tương lai công trình sẽ tiếp tục phải chịu đựng các rung động địa chấn mạnh tương đương;
 
2)Đáng kể hơn, có thể thấy vị trí của hệ đứt gãy cấp 1 Lai Châu – Điện Biên dường như hướng thẳng về phía vị trí xây dựng đập. Cần nhấn mạnh rằng trên hệ thống đứt gẫy này đã ghi nhận được những trận động đất mạnh tới 6,8 độ Rích ter (động đất Điện Biên năm 1935, động đất ở Lào năm 1983). Trên đoạn đứt gẫy nằm trên đất Lào cũng đã ghi nhận được một trận động đất có độ lớn 5,6 độ nằm cách vị trí xây dựng đập khoảng 160 km.

Chấn tâm các trận động đất mạnh đã ghi nhận được dọc theo đứt gẫy sinh chấn Lai Châu – Điện Biên và vị trí dự kiến xây dựng nhà máy thủy điện Xayabury. Nguồn: Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần.

 Nhìn chung, cả hai nhận xét trên đây đều cho thấy vị trí không thuận lợi của khu vực dự kiến xây dựng nhà máy thủy điện Xayabury về mặt an toàn địa chấn