Gạo vuông tôm và cơ hội đến thị trường

Bà Tú Anh chia sẻ về dự án tôm - lúa tại diễn đàn CEO Mekong Connect. Ảnh: ĐT

Xin nói qua về dòng gạo này. Lúa được trồng trên vuông tôm để tôm lúa nương vào nhau, tốt lúa mà cũng lợi tôm. Nhìn trong mối tương quan kinh tế, giá trị chính nằm ở con tôm; cây lúa đóng vai trò phụ. Do vậy, người ta sẽ không phun thuốc trừ sâu cho lúa để tránh ảnh hưởng đến tôm. Người nông dân có được những hạt lúa sạch, lại đậm đà nhờ nguồn nước đặc trưng trong vuông tôm.
 
Lúa trồng như vậy, có nơi gọi là lúa sinh thái. Trong bối cảnh an toàn thực phẩm như hiện nay, gạo được xát từ loại lúa này dễ được thị trường chấp nhận.
 
Một người bạn kinh doanh thực phẩm sạch chia sẻ, khách hàng rất thích loại gạo này. Gạo được anh bán lẻ, trong một bao bố, bên ngoài ghi chữ gạo lúa mùa, gạo vuông tôm, chưa đóng gói nhãn hiệu, nhưng vẫn có giá trung bình 30.000 đồng/kg. Đây là mức giá tốt so với mặt bằng giá chung của các loại gạo trên thị trường.
 
Không riêng gì người bạn kể trên, hiện đã có không ít doanh nghiệp nhìn ra giá trị của sản phẩm “ngách” này và bắt đầu khai thác. Công ty cổ phần Nông nghiêp GAP là một ví dụ.
 
Tại phiên thảo luận “Gạo Việt sạch và ngon – những nỗ lực chinh phục thị trường” trong diễn đàn CEO Mekong Connect ngày 26-10, bà Lê Thị Tú Anh – Giám đốc Công ty Nông nghiệp GAP, cho biết công ty bà theo làm gạo vuông tôm từ năm 2013 và bắt đầu xuất khẩu sang Mỹ từ năm 2014 với giá 800-900 đô la Mỹ/tấn. Từ năm 2014 đến nay, công ty xuất hàng đều đặn và được khách hài lòng về chất lượng.
 
Thông tin trên nghe qua, hẳn là một tin vui bởi gạo xuất sang Mỹ đều đặn mà không một lần bị trả về là điều không dễ. Mức giá 800-900 đô la cũng rất đáng khích lệ nếu so với mức giá trung bình 400-500 đô la Mỹ/tấn mà gạo Việt xuất khẩu.
 
Thế nhưng, thử làm phép tính, 900 đô la/tấn, tương ứng 0,9 đô la/kg, tức khoảng 20.000 đồng/kg. Mức giá này không quá hấp dẫn so với việc bán tại thị trường trong nước. Và khi một vị khách mời đặt vấn đề này ra tại hội thảo, bà Tú Anh cũng thẳng thẳn chia sẻ rằng việc xuất khẩu gạo sang Mỹ làm thì cực, lời ít, nhưng đó là một cách xây dựng thương hiệu để có thể bán hàng trong nước dễ hơn.
 
Câu chuyện xây dựng thương hiệu quả thật rất khó nói. Chẳng hạn như chuyện của chàng trai 9X Võ Văn Tiếng trồng lúa sạch ở Hồng Ngự - Đồng Tháp. Từ 2 héc ta ban đầu, năm 2016, Tiếng có thêm 10 héc ta để mở rộng canh tác. Vụ thu hoạch vừa rồi, gạo Tâm Việt – thương hiệu mà Tiếng xây dựng, bán sạch đến tay người tiêu dùng cuối trong vòng 40 ngày với mức giá 32.000 đồng/kg.
 
Việc xây dựng thương hiệu giữa cá nhân và doanh nghiệp là khác nhau. Đôi khi cách xây dựng thương hiệu tốt nhất là chẳng cần xây gì cả. Cứ chân thành, làm sao nói vậy, nói sao làm vậy, như chính cách Tiếng làm với gạo Tâm Việt.
 
Chuyện của Tiếng không đại diện cho đặc thù chung của các doanh nghiệp kinh doanh gạo nhưng qua đó, ta thấy sản phẩm gạo sạch, nguồn gốc rõ ràng, minh bạch dễ được thị trường chấp nhận.
 
Và đây cũng là một cơ hội cho dòng gạo vuông tôm. Xin thử nhìn quy mô của dòng sản phẩm này.
 
Cổng thông tin điện tử của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (1) trích dẫn số liệu theo Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, cho biết cùng với quá trình xâm nhập mặn, nuôi tôm - lúa là hình thức nuôi có tốc độ tăng trưởng nhanh ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Nếu như năm 2000, diện tích nuôi tôm - lúa chỉ khoảng 71.000 ha thì đến năm 2014 tổng diện tích nuôi tôm - lúa của vùng đã đạt 152.977 ha. Theo kế hoạch, diện tích tôm - lúa khu vực ĐBSCL đến năm 2020 là 200.000 héc ta và con số tương tự đến năm 2035 là 250.000 héc ta.
 
Theo báo cáo “Hiện trạng phát triển tôm – lúa vùng Đồng bằng sông Cửu Long” do Viện Quản lý và Phát triển châu Á xuất bản tháng 4-2016, tính trung bình, 1 héc ta tôm - lúa có năng suất lúa thu hoạch 4-7 tấn/ha.
 
Làm một phép toán rất sơ lược với các con số trung bình tạm tính, gồm: diện tích tôm - lúa hiện tại 180.000 héc ta, năng suất lúa trung bình 5 tấn/ha, 10 kg lúa cho ra 7 kg gạo, 1 kg gạo có giá 20.000 đồng, ta thấy quy mô doanh thu thu về của dòng gạo tôm lúa sẽ là 12.600 tỉ đồng mỗi năm.
 
Thực tế con số doanh thu sẽ có sự dao động, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, ví như tỷ lệ chuyển đổi từ lúa thành gạo, giá bán gạo, tỷ lệ giữ lại của nông dân (nông dân thường có thói quen giữ lúa lại một lượng nhất định để dùng cho gia đình và thức ăn nuôi tôm)…
 
Thêm nữa, diện tích tôm - lúa phân bố không tập trung tại các tỉnh khu vực ĐBSCL có diện tích tiếp giáp với biển như Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến Tre… Đây sẽ là một thách thức với những doanh nghiệp quan tâm khai thác dòng gạo vuông tôm một cách bài bản.
 
Cuối cùng, xin được nói rõ gạo vuông tôm chỉ là tên một phương thức canh tác, nó tương tự như gạo hữu cơ, hoặc GAP, hoặc Global GAP. Để xây dựng thương hiệu, rất cần gắn với những giống lúa ngon cụ thể đi kèm làm cơ sở và nỗ lực xây dựng niềm tin của doanh nghiệp.
 
Từ năm 1970, mô hình tôm - lúa sơ khai đã hình thành với việc người dân thu tôm giống tự nhiên (tôm bạc, tôm đất…) vào ruộng từ các con nước trong mùa khô khi việc sản xuất lúa không hiệu quả tại các vùng ven biển (2). Hơn 45 năm năm qua, mô hình này ngày càng phát triển, không chỉ bởi tính hiệu quả về kinh tế mà còn cho thấy khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu hiện nay.
 
Nhìn thách thức, thấy thách thức. Nhưng nhìn cơ hội, cũng sẽ thấy cơ hội. Trong xây dựng thương hiệu, người ta cần một câu chuyện. Gạo vuông tôm đã có sẵn một câu chuyện hay. Đặt câu chuyện ấy trong bối cảnh biến đối khí hậu và an toàn thực phẩm ngày nay, hẳn ta thấy cơ hội cho dòng gạo vuông tôm đến với thị trường.
 

Đức Tâm
Theo Thời báo kinh tế Sài Gòn