Sợ chết

Tôi vẫn nhớ rõ tên ông dù đã ba năm rồi không gặp – Bảy Hiệp. Khi đọc bài về một vườn xoài ở Đồng Tháp dám “bảo hành” kiểu nông dân là tôi liên tưởng ngay tới ông. Và quả đúng thế thật, ông Bảy Hiệp xuất hiện đầu bài với câu nói chắc nịch:”Chưa có ai dám bán xoài có bảo hành như tui”.

Từ chỗ bán xoài tiêu chuẩn “Tốt cho sức khỏe” những năm trước, ông chuyển qua bán xoài bảo hành, đó là con đường rất dễ hiểu. Hồi đó ông nói, trồng xoài hướng hữu cơ có 5 cái lợi: sức khỏe cho đất, cho cây, cho người sản xuất, người tiêu dùng và khỏe cho công đồng. Nhưng trước hết, tôi phải làm vậy vì tôi… sợ chết!”

Nói kiểu nông dân Nam Bộ là vậy. Thực ra đó là cách giải thích vì sao ông nghiêm chỉnh ứng dụng tiêu chuẩn hữu cơ. Chứ nói đó là tiêu chuẩn XYZ, gồm những quy định… thì nghe khó hiểu.

Cho nên tôi đọc hàng loạt bài báo viết về “nông nghiệp sạch” của miền Tây Nam bộ, vẫn thường thấy phóng viên hiểu khá lộn xộn về các loại tiêu chuẩn. Một bài mới đây về lối làm ăn mới của nông dân TMT ở huyện Châu Thành, Đồng Tháp có nói rằng: “Áp dụng VietGAP, GlobalG.A.P thì đâu có khó gì, nhưng nhà nông phải tuân thủ việc không xài thuốc trừ sâu ngoài danh mục cho phép, không dùng phân bón hóa chất sai quy định”.

Ủa, vậy chứ việc ứng dụng GlobalG.A.P là dễ, và cái chữ NHƯNG đó có nghĩa, dù làm GlobalG.A.P có dễ thì cũng phải ráng đừng xài phân thuốc có độc tố chăng? Không, mấy thứ sau chữ “nhưng” đó lại chính là cốt lõi của GlobalG.A.P, nên thực hành không có dễ đâu mà. Tiếp theo, bài báo lại nói, nông dân đang tập trung làm tiêu chuẩn VietGAP để xuất khẩu. Nữa, tiêu chuẩn VietGAP là dành cho thị trường trong nước. Còn để xuất khẩu, có một số tiêu chuẩn mà tôi sẽ nói tới trong bài này.

Hiểu còn khó, nói chi thực hành

Chỉ nói về tiêu chuẩn, nói sao cho đúng đã khó vậy rồi, giờ thuyết phục nông dân chấp nhận và thực hành cho đúng, chuyện khó hơn nhiều.

Cách nói của anh Bảy Hiệp cũng không khác cách nói của giám đốc HTX nhãn an toàn An Hòa cũng ở Đồng Tháp. Tôi làm xong tiêu chuẩn Localgap, tự tin là hàng mình luôn đảm bảo tiêu chuẩn, mùa trước, mùa này và chừng nào chất lượng nhãn cũng đảm bảo vậy, nên giờ, tôi bán cho ai là tôi chọn, chứ không ngồi cầu trời cho thương lái tới rồi giá nào cũng bán. Tôi làm chứng nhận cho diện tích cũ rồi, giờ bà con trong HTX muốn làm tiếp Localgap cho các diện tích mới. Có một thứ bảo đảm cam kết như đinh đóng cột. Đó chính là tiêu chuẩn. Nông dân Việt Nam hiểu, mình có tiêu chuẩn là mình có sức mạnh. Điều đó làm cho anh Bảy Hiệp và Lê Văn Hùng có sức mạnh thật.

Thực trạng chung của nông sản Việt Nam hiện nay là: luôn bị nghi ngờ là có “dư lượng”, việc quản lý thuốc sâu không đảm bảo, các chất cấm bị sử dụng và việc truy xuất nguồn gốc chưa thông suốt. Tìm lại một bảng xếp hạng nông sản các nước về hạ tầng chất lương của UNIDO năm 2018, ta thấy: Trong số các tiêu chí xếp hạng của họ – gồm môi trường pháp lý, tiêu chuẩn hóa, đo lường, công nhận, giám định, kiểm nghiệm, chứng nhận, quy định kỹ thuật, áp dụng tiêu chuẩn theo WTO và an toàn thực phẩm, thì hạng mục tiêu chuẩn hóa của Việt Nam chỉ được ghi nhận có 2/5 điểm, tức là dưới trung bình.

Trồng xoài hướng hữu cơ có 5 cái lợi: sức khỏe cho đất, cho cây, cho người sản xuất, người tiêu dùng và khỏe cho công đồng. Nhưng trước hết, tôi phải làm vậy vì tôi… sợ chết! – Ông Bảy Hiệp, Đồng Tháp

Gần đây, chúng ta thường nghe nói về triển vọng mới từ hiệp định thương mại tự do mới có hiệu lực là EVFTA. Nhưng cũng phải nhìn nhận thực tế là: nông sản Việt cạnh tranh với nông sản nhập khẩu từ EU (cũng là hệ quả tất yếu của EVFTA) đã khốc liệt lắm rồi. Còn muốn tấn công vào thị trường này càng là chuyện sinh tử, chứ đây dễ dàng gì? Ngành trái cây Việt Nam quả thực đang có cơ hội lớn với EVFTA nhưng cũng đang ở ranh giới sinh tử, nên việc chọn những tiêu chuẩn phù hợp nhất chính là cách đi căn cơ dễ thắng nhất.

Tiêu chuẩn GlobalG.A.P là tiêu chuẩn do các nhà bán lẻ châu Âu lập ra, và thịnh hành nhất thế giới. Đây quả là một loại tiêu chuẩn rất nên chú tâm thực hành hiện nay.

Tuần qua, tôi được tham gia nghiên cứu về tiêu chuẩn GlobalG.A.P và Localgap, mới thấy mọi sự không dễ như ăn cơm sườn. Nhất là khi nông dân Việt Nam đã từ rất lâu, quen với sự dễ dãi về tiêu chuẩn, chất lượng trong giao thương tiểu ngạch với Trung Quốc. Họ đã quen chấp nhận thương lái, chịu ép một chút cho qua. Và tất cả chỉ tập trung vào việc thuận tay nhất: trồng trọt và sản xuất mà thôi.

Lúc này gặp bà con nông dân là họ nói hãy giúp tôi đầu ra. Đúng thật, đó là việc họ không thể tự làm. Nhưng mấy ai hiểu, đầu ra khó hay dễ, cũng có phần quan trọng do họ quyết định, khi họ khởi sự bắt tay vô đầu vào.

Nông dân Việt nay đã biết và đang thực hành VietGAP. Nhưng VietGAP không thể dùng cho xuất khẩu. Mà việc làm chứng nhận GlobalG.A.P thì chi phí cao và thời gian khá dài, các quy định rất ngặt nghèo. Vì vậy hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam chất lượng cao đã cùng với tổ chức GlobalG.A.P soạn ra một tiêu chuẩn trung chuyển là Localgap để các HTX nông nghiệp, doanh nghiệp nông nghiệp có thể làm quen với tiêu chuẩn quốc tế và bước những bước đầu tiên vào thị trường thế giới.

Đứng trước cửa sinh tử

VietGAP (Vietnamese Good Agricultural Practices) là các quy định về thực hành sản xuất nông nghiệp tốt cho nông sản gồm những nguyên tắc, trình tự, thủ tục hướng dẫn các tổ chức, cá nhân sản xuất, thu hoạch, sơ chế. VietGAP có hơn 70 tiêu chí nhằm đảm bảo sản phẩm an toàn, nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo phúc lợi xã hội, sức khỏe người sản xuất và tiêu dùng, bảo vệ môi trường và truy xuất nguồn gốc.

Trong khi đó, tiêu chuẩn localgap được xây dựng và vận hành bởi Tổ chức chứng nhận quốc tế GLOBALG.A.P. Tổng số tiêu chí của localgap là 128 tiêu chí liên quan đến an toàn vệ sinh thực phẩm, môi trường, truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội. Các tiêu chí của localgap được dựa hoàn toàn trên các tiêu chí tiêu chuẩn chứng nhận GLOBALG.A.P. đã được các nước và các tổ chức quốc tế công nhận. Những doanh nghiệp đã đăng ký và được đánh giá localgap đều cung cấp mã định danh (số LGN) gồm 13 chữ số. Các đơn vị thu mua, khách hàng có thể tìm kiếm thông tin về doanh nghiệp để xem xét mua hàng thông qua số LGN này. Mặt khác, các nông trại đã được đánh giá có thể lấy số LGN này, đưa cho khách hàng để truy xuất toàn bộ chuỗi sản xuất của các mặt hàng được đánh giá trong trang trại mình.

Với VietGAP việc thực hành đã chẳng dễ thì thực hành localgap, loại tiêu chuẩn trung chuyển (bước đệm) giữa VietGAP và GlobalG.A.P càng khó hơn. Tôi đọc các quy định cần tuân thủ của localgap cấp độ cơ bản cũng đã thấy khó.  Cho nên việc triển khai, hướng dẫn và đồng hành với doanh nghiệp và HTX nông nghiệp cần có sự theo đuổi tận tụy giữa tổ chức tư vấn và cả sự thấu hiểu, đồng hành của các cơ quan làm dịch vụ nông nghiệp của nhà nước. Quá trình thực hành sẽ có muôn vàn khó khăn. Thói quen không thuận lợi bởi chỉ ghi nhật ký thôi đã “mệt mỏi” rồi huống chi các quy  định đọc nhãn thuốc sâu… càng khó. Kế đến là đòi hỏi đầu tư dù tối thiểu, các thiết bị vật dụng về hạ tầng tốn kém, tuân thủ các quy định nghiêm ngặt trong từng bước canh tác… Nông dân sẽ rất cần sự giải thích, động viên và nhắc nhở kịp thời.

Trong bài báo viết về các nỗ lực của nông dân để dáp ứng nhu cầu từ thị trường mà bắt đầu là chuyện “bán xoài có bảo hành” của anh Bảy Hiệp, tôi thấy tác giả trích dẫn lời ông Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp: ”Nhìn những người lớn tuổi tay còn thô ráp vì quần quật quanh năm trong vườn mà biết bấm bấm, lướt lướt, quẹt quẹt smartphone mới thấy câu ‘điều gì người khác làm được thì nông dân quê tôi cũng làm được’ là không sai. Công nghệ thông tin đã len lỏi vô nông thôn, vào tận giấc ngủ của người nông dân. Rồi chắc chắn người nông dân sẽ làm cho công việc sản xuất kinh doanh hiệu quả hơn”.

Tôi cũng thấy có thể đồng tình với nhận xét này. Nhưng với điều kiện, nhà nước hãy hết sức quan tâm, đồng hành để cho người nông dân có điều kiện học nhanh, áp dụng nhanh để nông sản Việt có thể vững chắc, an tâm bước vào thị trường thế giới.

Kim Hạnh (Theo TGHN)