Trái ‘thiên đường’ suýt rớt xuống địa ngục

“Từng bị xem là cây trồng không phù hợp, bây giờ mỗi tuần, bạn hàng ở Sài Gòn đặt 10 tấn gấc, nhưng tôi chỉ kiếm được chừng 2 tấn. Nhiều khách hàng xách xe từ Sài Gòn chạy xuống coi mình có bẻ kèo không. Tới vườn, thấy trái hư nhiều quá họ mới tin”, kỹ sư Nguyễn Văn Việt, cán bộ khuyến nông của tỉnh Trà vinh, kể về câu chuyện trái gấc.

Trái “thiên đường” đắt hàng

“Gấc hữu cơ đang đắt hàng? Không dám đâu, chỉ là sử dụng phân bò cấy nấm vi sinh chứ chưa thể gọi là chuẩn hữu cơ”, ông Việt nói. Có lẽ sự thành thật mà ông Việt trở thành đầu mối tin cậy, trong khi nhiều nơi khác đang bí đầu ra.

Gấc được mệnh danh là trái “thiên đường” vì chứa dược tính chống lão hoá, trước đây loại trái này chỉ được coi là một thứ gia vị để nấu xôi, bánh kẹo. Nay, nhờ giá trị dược tính, gấc được sử dụng trong công nghiệp dược phẩm, lấy dầu gấc với thành phần vitamin A và E, hàm lượng carotenoids trong màng hạt gấc (khoảng 480 – 497mg/g); đặc biệt hàm lượng Lycopene cao (từ 380 – 408mg/g) gấp mười lần của cà chua, và được xem là ưu thế khi bào chế dược phẩm chống lão hoá. Rễ gấc (có tên gọi khác là phòng kỷ nam) là dược liệu dùng để làm thuốc chữa đau lưng, mỏi gân cốt. Hạt gấc (mộc miết tử) lấy từ quả chín có thể chế biến thành bột khô hoặc ép dầu, đều là những dược liệu quý, giá vườn là 15.000 đồng/kg, còn giá bán tại Sài Gòn là 30.000 đồng/kg. 10kg trái lấy được 1kg gấc nguyên liệu, còn đối với nhà xuất khẩu, 12kg gấc màng (gấc sấy rồi tách hạt) phải lấy được 1kg dầu.
 

Bắt đầu từ một dự án

Chất lượng gấc phụ thuộc giống và đất. Nhiều nông dân trồng gấc lạm dụng phân bón hoá học hoặc xài chất kích thích làm gấc chín sớm, chất lượng tệ. Cây gấc không phù hợp ở Trà Vinh, nông dân không có đầu ra, nhiều báo cáo nói.Vì vậy, nhiều lần ông Việt kiến nghị đưa cây gấc vào cơ cấu cây trồng thích ứng biến đổi khí hậu, là “cây sinh kế” của nhà nghèo, đều bị “bàn trớt”.

Nhưng dự án Thích ứng biến đổi đồng bằng sông Cửu Long (AMD) do quỹ Phát triển nông nghiệp quốc tế (IFAD) tài trợ, lại cho rằng: “Cây gấc có thể giúp xoá nghèo một cách bền vững”. Mô hình trình diễn thâm canh gấc tại Trà Vinh có diện tích 9ha với 33 hộ tại các xã Hiệp Hoà và Trường Thọ (Cầu Ngang) và xã Phương Thạnh (Càng Long) cùng tham gia. Họ được dự án hỗ trợ theo định mức khuyến nông gồm: 100% giống và 30% vật tư, cán bộ kỹ thuật theo dõi mô hình suốt thời gian thực hiện. Kinh phí hỗ trợ là 690 triệu đồng. Lứa đầu thu hoạch vào tháng 7.2016, năng suất trung bình khoảng 50 tấn/ha, giá bán theo hợp đồng tối thiểu 7.000 đồng/kg (hiện nay thương lái giao tại Sài Gòn với giá 12.000 đồng/kg). Mỗi ha gấc lời khoảng 270 triệu đồng/năm trở lên, cao gấp năm lần so với trồng lúa và ba lần so với trồng màu.Từ năm thứ 2 trở đi, gấc sẽ cho năng suất trên 60 tấn/ha/năm.Chi phí vật tư đầu vào chỉ khoảng 2.500 – 3.000 đồng/kg gấc, nhờ nông dân dùng phân bò cấy nấm trichoderma của ĐH Cần Thơ.

Khi kết quả được dự án AMD công bố, cây gấc mới có “đường sống”. “Khi có ý kiến cho rằng cây gấc không thể phát triển được, tôi giải trình cực lắm!Tôi phải mất nhiều năm lên Sài Gòn tìm người mua với những tiêu chuẩn cho từng loại”, ông Việt nói.
 

Ông Việt trồng tại nhà 40 gốc ghép (giống Long Định 2 và gấc lai của viện Cây ăn quả miền Nam), ba năm nay, mỗi năm thu nhập 60 – 70 triệu đồng. Mỗi công đất có thể trồng từ 32 – 40 gốc, giá mỗi gốc 15.000 – 20.000 đồng, người nghèo có thể sống được. Ông Thomas Rath, giám đốc chương trình IFAD tại Việt Nam, hài lòng với kết quả này.

Kỹ sư Việt sắp nghỉ hưu, nhưng vẫn tiếp tục chứng minh “gấc là cây sinh kế cho người nghèo”.“Nếu tôi không kiên trì là đã đẩy cây “thiên đường” xuống địa ngục”, ông Việt nói.

Bài, ảnh Hoàng Lan (theo TGTT)