Hữu cơ có cứu nổi thế giới?

Muốn xuất khẩu vào đúng thị trường giàu có, lấy ví dụ của Mỹ, một nông dân hay doanh nghiệp sản xuất hữu cơ phải đáp ứng 545 tiêu chí về trồng trọt canh tác, 80 tiêu chí về bảo quản, chế biến và đóng gói của bộ Nông nghiệp Mỹ. Tùy theo quy định của mỗi nước, số lượng tiêu chí có thể khác nhau. Nhưng tựu trung, để một sản phẩm được công nhận là hữu cơ, quy trình sản xuất phải đảm bảo bốn nguyên tắc: Sức khỏe, Hệ sinh thái, Sự công bằng và Sự cẩn trọng (theo iFoam).






66% gà nuôi thông thường ít bị nhiễm khuẩn



Nguyên tắc về Sức khỏe đòi hỏi sự duy trì và cải thiện sức khỏe của đất đai, cây trồng, vật nuôi, con người và rộng hơn là cả hành tinh trong một tổng thể chung nhất và không thể tách biệt. Nguyên tắc về Hệ sinh thái yêu cầu nông nghiệp hữu cơ phải được tổ chức dựa trên các chu trình và hệ sinh thái tự nhiên, hòa hợp, nhân rộng và giúp bảo tồn hệ sinh thái đó. Nguyên tắc về Sự công bằng đảm bảo sự bình đẳng về quyền lợi giữa tất cả các bên tham gia trong chuỗi giá trị (nông dân, công nhân, nhà chế biến, nhà phân phối, thương nhân và người tiêu dùng), bao gồm cả sự công bằng đối với vật nuôi. Và cuối cùng, Nguyên tắc về Sự cẩn trọng đòi hỏi sự thận trọng và có trách nhiệm trong việc quản trị, phát triển và lựa chọn công nghệ cho nông nghiệp hữu cơ, để bảo vệ sức khỏe và sự lành mạnh cho môi trường và các thế hệ hiện tại cũng như trong tương lai. 



Nghiên cứu năm 2015 của Frost & Sullivan cho thấy thứ tự ưu tiên của các yếu tố khiến người ta mua sản phẩm hữu cơ là: chất lượng, an toàn, độ tươi sống, giá phải chăng và cuối cùng là thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, giới khoa học đang đưa ra những bằng chứng cho thấy “sản phẩm hữu cơ” thực ra chỉ là “miếng mồi truyền thông” dành cho giới nhà giàu, bởi những giá trị lý tính mà sản phẩm hữu cơ đem lại không có nhiều khác biệt so với sản phẩm thông thường. Quan trọng hơn là phương thức canh tác hữu cơ khi thực hiện ở quy mô lớn sẽ là tác nhân góp phần phá vỡ sự cân bằng sinh thái. Vì thế nông nghiệp hữu cơ khó có khả năng nhân rộng để đáp ứng nhu cầu lương thực của toàn nhân loại. 



Sản phẩm hữu cơ có thực sự đem lại nhiều dinh dưỡng hơn so với sản phẩm thông thường? Một nghiên cứu năm 2012 của trung tâm Chính sách y tế thuộc đại học Stanford cho thấy không có bằng chứng rõ rệt cho nhận định này. Một báo cáo khác hồi tháng 2.2016 cũng lặp lại kết quả rằng: “Các nghiên cứu khoa học không cho thấy sản phẩm hữu cơ giàu dinh dưỡng và an toàn hơn sản phẩm thông thường”. 



Nông nghiệp hữu cơ có an toàn cho người tiêu dùng? Nghiên cứu từ nhiều nguồn cho thấy 66% gà nuôi thông thường ít có nguy cơ nhiễm khuẩn hơn gà nuôi hữu cơ. Heo nuôi hữu cơ có nguy cơ viêm phổi cao gấp sáu lần so với nuôi thông thường. Canh tác thông thường giảm 41% thiệt hại do sâu bọ so với canh tác hữu cơ. 



Một trong những vấn đề hay được tranh cãi là tình trạng nhiễm độc do dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong nông sản thông thường. Trong khi đó, người ta tin rằng nông nghiệp hữu cơ hoàn toàn loại trừ được mối lo này do không sử dụng thuốc trừ sâu. Có thật vậy không? Sự thật là các nông trại hữu cơ được phép sử dụng các loại “thuốc trừ sâu” có nguồn gốc “tự nhiên”, hay còn gọi là thuốc trừ sâu hữu cơ. Nhưng thống kê cho thấy 50% thuốc trừ sâu hữu cơ không đạt chuẩn an toàn của châu Âu. Những loại thuốc trừ sâu hữu cơ này bao gồm copper sulfate, là nguyên nhân gây các chứng bệnh về thận cho những người phun thuốc các vườn nho ở Pháp. Trong khi đó, Pyrethrin (một loại thuốc trừ sâu hữu cơ khác) làm tăng tỷ lệ mắc bệnh bạch cầu gấp bốn lần cho những người nông dân có tiếp xúc với nó so với những người không tiếp xúc.  



Nông nghiệp hữu cơ có đảm bảo sự bền vững của môi trường? Điều này đúng với quy mô của một nông trại đơn lẻ nhưng sản lượng và năng suất thấp lại gây lo âu là phá vỡ an ninh lương thực. Theo Frost & Sullivan (2015), nhiều nguồn nghiên cứu khác còn chỉ ra rằng sản xuất sữa hữu cơ đòi hỏi thêm 80% diện tích đất, trong khi trồng cà chua hữu cơ đòi hỏi thêm 25% lượng nước so với phương thức sản xuất thông thường. Và trong trường hợp cả thế giới chuyển sang nông nghiệp hữu cơ, 1,3 tỉ người sẽ có khả năng gánh chịu nạn đói và suy dinh dưỡng do không có đủ lương thực. 



Trong khi đó, xét về khía cạnh thị trường, 50% người được phỏng vấn không sẵn sàng chi trả nhiều hơn để mua sản phẩm hữu cơ. Số còn lại chỉ chấp nhận trả bình quân nhiều hơn 12% để mua sản phẩm hữu cơ so với các sản phẩm thông thường (Frost & Sullivan, 2015).  



Bjorn Lomborg tranh luận trên tờ Telegraph vào tháng 6.2016 rằng “hữu cơ” chỉ là một hiện tượng của thế giới giàu có, khi người giàu dùng lượng tiền dư thừa để mua về cảm giác tốt đẹp cho bản thân. Norman Borlaug, người đoạt giải Nobel vì đã khởi xướng cuộc Cách mạng xanh, chỉ ra rằng việc canh tác hữu cơ trên quy mô toàn cầu sẽ đẩy hàng tỉ người vào tình trạng thiếu thức ăn. Và tôi thấy rằng có đến hai tỉ người không sẵn sàng hy sinh vì điều đó.

Hiểu đơn giản thì nông nghiệp hữu cơ tức là không sử dụng các hóa chất tổng hợp trong tất cả các khâu của quy trình sản xuất (từ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y, thức ăn chăn nuôi, thuốc bảo quản đến chất phụ gia). Theo nghĩa này, sản phẩm hữu cơ đòi hỏi nhiều công sức đầu tư và chăm chút hơn, cộng với sản lượng không nhiều, nên hễ được gắn nhãn hữu cơ thì nghiễm nhiên giá bán có thể tăng lên gấp nhiều lần so với sản phẩm thông thường và sản phẩm sạch. Tuy nhiên, chừng đó mới chỉ đủ để đáp ứng thị trường tiêu dùng trong nước, vốn không có tiêu chuẩn rõ ràng về sản phẩm hữu cơ.