Lập hợp tác xã để truyền nghề
- Thứ tư - 13/07/2011 23:08
- |In ra
- |Đóng cửa sổ này
Nguyễn
Thị
Kim
Chi,
tên
Chăm
là
Maymoulna,
chủ
nhiệm
Hợp
tác
xã
thêu
may
xuất
khẩu
Kim
Chi
vừa
được
trao
giải
“Bông
hồng
vàng”
dành
cho
nữ
doanh
nhân
thành
đạt
của
Phòng
thương
mại
và
công
nghiệp
Việt
Nam.
Sài
Gòn
Tiếp
Thị
đã
có
cuộc
trò
chuyện
với
chị
Từ nhỏ Maymoulna được cha chỉ cách nuôi cừu. Gia đình có 9 anh em, mỗi người được giao một con cừu để nuôi rồi bán lấy tiền chi tiêu. Tiền bán cừu, Maymoulna dành dụm để tập thêu thùa. Vào Đại học Cần Thơ, thời gian rảnh Maymoulna lại thêu. Tốt nghiệp đại học năm 1973, được giữ lại trường chị vẫn thêu trong những ngày nghỉ.
Những năm 80, thế kỷ trước, học một mũi thêu mới phải trả 2.000 đồng, trong khi tiền lương chỉ có 64.000 đồng. Không đủ tiền thì thoả thuận đổi mũi thêu ngón nghề để học mũi thêu mới.
Có phải cái khó làm cho ló động cơ khởi nghiệp để làm giàu thật nhanh?
Có lúc giận trong bụng muốn như vậy, nhưng giàu cũng có nhiều kiểu... nếu chỉ để giàu tiền thì đó không phải là động cơ của tôi. Cho tới nay, so các doanh nghiệp khác thì HTX chưa giàu nhưng riêng tôi, tôi đã thoả mãn tâm nguyện. Hồi nhỏ, má tôi dặn phụ nữ phải biết may vá, thêu thùa. Khi tôi đi học thêu thì ai nấy cũng tận tâm chỉ vẽ.
Lập HTX không phải để làm giàu mà để truyền nghề, có khi không ai tin mình đâu nhưng tôi đã làm như vậy. Tôi không phải là nghệ nhân, nhưng tôi đã gặp những nghệ nhân và họ đã chứng minh tâm huyết của mình trong việc làm ra những mặt hàng độc đáo và chỉ muốn truyền nghề. Tôi nghĩ đây là lực lượng đủ sức chứng minh hàng thêu của Việt Nam khác Trung Quốc, chứ không như lâu nay người ta cứ nói đồ thêu là của Trung Quốc.
Có phải bị ám ảnh bởi nghề giáo nên chị xem việc truyền dạy là quan trọng?
Có
lẽ
như
vậy,
nhưng
thực
ra
khi
thôi
dạy
học
trở
về
nhà,
tôi
mới
phục
dựng
nghề
thêu.
Tới
năm
1989,
cơ
sở
thêu
ra
đời
với
số
vốn
vỏn
vẹn
280.000
đồng,
tương
đương
một
chỉ
rưỡi
vàng
24k,
mặt
bằng
45m2.
Chỉ
có
15
người
cùng
làm
việc
với
tôi.
Tất
cả
đều
nghèo.
Không
có
ngôn
từ
nào
định
nghĩa
chính
xác
cái
nghèo
của
chúng
tôi.
Nhiều
khi
mưa
như
trút
nước
lên
căn
nhà
vỏn
vẹn
hai
tấm
tôn.
Tôi
ngồi
ôm
con
nghe
nước
xối
trên
đầu.
Tôi
không
có
sức
để
định
nghĩa.
Tôi
chỉ
muốn
làm
cái
gì
đó
để
đừng
ai
khổ
như
mình.
Ban
đầu,
tôi
nhận
gia
công.
Tình
cờ
người
đặt
đồ
thêu
là
giám
đốc
Liên
hiệp
xã,
biết
tôi
tốt
nghiệp
cử
nhân
kinh
tế
nên
kêu
tôi
về
làm
kế
toán
cho
Liên
hiệp
xã.
Sau
này,
Liên
hiệp
xã
chọn
10
người
về
Sài
Gòn
học
nghề
thêu
nhưng
học
xong
không
ai
về
HTX
làm.
Bí
quá
Liên
hiệp
xã
yêu
cầu
tôi
dạy
nghề.
Tôi
trở
thành
người
dạy
thêu
đầu
tiên
ở
ĐBSCL.
Nghề
thêu
có
thể
giúp
chị
em
phụ
nữ,
tôi
nghĩ
như
vậy
và
dần
dần
tôi
cũng
nhận
ra
phụ
nữ
thế
giới
rất
thích
hàng
thêu.
Đến
bây
giờ
tôi
vẫn
còn
giữ
một
ngôi
sao
bằng
vàng
24k,
6
chỉ,
là
phần
thưởng
giải
nhất
hàng
thủ
công
mỹ
nghệ
của
An
Giang
1992.
Hồi
đó
còn
nghèo
lắm,
nhưng
tôi
không
bán.
Đó
là
ngôi
sao
may
mắn
của
tôi,
của
HTX.
Tới
nay
số
vốn
HTX
lên
1,2
tỉ
đồng,
54
xã
viên,
mặt
bằng
sản
xuất
rộng
780
m2,
1.000
thợ
gia
công,
doanh
thu
3,150
tỉ
đồng.
Tôi
dự
hội
chợ
quốc
tế
vải
sợi
tại
Frankfurt
(Đức)
năm
2002.
Năm
sau,
kim
ngạch
xuất
khẩu
lên
30.000
USD,
mừng
hết
lớn.
Kim
ngạch
xuất
khẩu
năm
2006
là
205.000
USD.
Nếu
không
dạy
nghề,
nếu
không
có
nhiều
người
làm
thì
làm
sao
có
con
số
đó?
Có ai hỏi chị, làm sao một cơ sở nhỏ ở Việt Nam lại có thể tìm tới châu Âu để chào hàng?
Ông Tổng lãnh sự CHLB Đức đã hỏi như vậy. Tôi nói thị trường không biên giới, và tôi muốn đưa sản phẩm ra nước ngoài “cọ xát” xem họ có quan tâm không. Nếu không được thì tôi làm lại. Họ biết cuộc hành trình của HTX và chương trình “xã hội hoá” cái nghề này còn tôi biết tương lai sẽ có lợi cho An Giang, cho nước mình. Năm 2004, ông Tổng lãnh sự đến giúp HTX 2.000 euro để mua thêm trang thiết bị dạy học cho 40 em ở trường dạy trẻ khuyết tật An Giang và Đồng Tháp. 16 năm, đào tạo miễn phí cho 3.000 học viên có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, nuôi 6 cụ già neo đơn, đỡ đầu 2 sinh viên nghèo Đại học An Giang tới khi ra trường, tôi cứ nghĩ ngợi hai từ “hội nhập”. Thực ra nó ở trong nhận thức của mình và nguồn nhân lực. Làm sao có thầy giỏi, tâm huyết truyền nghề - và phải biết tôn vinh họ. Chứ nhiều khi không có thầy giỏi thì đi tìm, có rồi thì cứ ở đó, không hun đúc gì cả.
Nữ doanh nhân tiêu biểu cả nước chụp chung với chủ tịch nước
Lúc
nghèo
quá,
làm
sao
chị
xúc
tiến
xuất
khẩu?
Một hai lần đầu, tỉnh giúp vé máy bay, những lần sau HTX tự lực. Thực ra mỗi lần ra nước ngoài, chúng tôi rất khó khăn, nhưng đã đi “mở con đường máu” – thì càng tốn công, tốn của càng quyết tâm chỉnh đốn đội hình. Nghèo mà muốn xúc tiến xuất khẩu thì do nhận thức chứ không phải đợi có tiền mới làm thương hiệu. Nghèo thì tôi đi vô cộng đồng nghèo, bày cho họ nghề thêu, chỉ từng đường kim mũi chỉ và nói về sản phẩm mà chúng tôi làm ra. Sự đóng góp ấy khiến người ta nhắc tới mình, tới HTX. Nói riết thành ra “thuộc lòng ”. Năm 2001, tôi chính thức đăng ký thương hiệu.
Lúc ở Đức, tôi thấy hai con đường hội nhập: một là nối kết với công ty nước ngoài, thâm nhập thị trường, kênh phân phối của họ bằng sản phẩm của mình. Dĩ nhiên không có thương hiệu của mình. Hai là phải tiếp cận thị hiếu, nét văn hoá... để chinh phục khách hàng bằng chính sản phẩm độc đáo, khẳng định thương hiệu. Con đường này được xã viên chọn dù gian nan vất vả, tốn công sức và tiền của. Tôi đã tham dự 6 hội chợ quốc tế tại Anh, Đức, Trung Quốc... Nhưng tới khi tôi hoàn thiện phương pháp thêu chữ thập hai mặt phải thì tình hình thay đổi hẳn. Hàng của chúng tôi có mặt ở Pháp, Ý, Đức, Hy lạp, Mỹ, Singapore. Những thị trường này tiêu thụ 90% sản lượng hàng của HTX. Hiện nay, mỗi tháng HTX cho ra 50-70 mẫu sản phẩm, chủ yếu là tranh thêu trải bàn, túi xách, khăn ăn, gối, drap, khăn tay... nhưng mẫu mới hoài. Ở nội địa thì chúng tôi phát triển nhiều mặt hàng phục vụ du khách, quà lưu niệm. Phương pháp thêu chữ thập hai mặt phải khẳng định hàng Việt Nam khác biệt hoàn toàn hàng Trung Quốc.
Chị có cả cộng đồng nghèo hun đúc?
Tôi lên xe đò về Sài Gòn hoặc ra chợ biên giới có người nhìn ra nói “Sao tui thấy quen quá... cô Kim Chi phải không?”. Họ nhớ tôi và tên HTX là hạnh phúc rồi. Cộng đồng “tự phát” thừa nhận mình vậy đó, họ nghèo nhưng chưa chắc đem tiền vụ lợi họ đã chịu.
Chị nhìn nhận thế nào về cộng đồng doanh nghiệp ở An Giang?
Phần lớn đều là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ngay HTX Kim Chi, thu nhập bình quân 2USD/người/ngày, có khá hơn nhưng rõ ràng cọ xát ngành nghề khác thì... lao động ngành thêu vẫn chưa ổn định, va chạm là chao đảo liền. Sâu xa hơn, tôi mong muốn cộng đồng ấy giàu lên, nổi tiếng hơn. Riêng làng nghề truyền thống phải đứng vững trong bối cảnh hội nhập. Tôi cố gắng làm cho lao động của mình thấy “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”, nhưng quả thật nghề thêu rất khó...
Từ nhỏ Maymoulna được cha chỉ cách nuôi cừu. Gia đình có 9 anh em, mỗi người được giao một con cừu để nuôi rồi bán lấy tiền chi tiêu. Tiền bán cừu, Maymoulna dành dụm để tập thêu thùa. Vào Đại học Cần Thơ, thời gian rảnh Maymoulna lại thêu. Tốt nghiệp đại học năm 1973, được giữ lại trường chị vẫn thêu trong những ngày nghỉ.
Những năm 80, thế kỷ trước, học một mũi thêu mới phải trả 2.000 đồng, trong khi tiền lương chỉ có 64.000 đồng. Không đủ tiền thì thoả thuận đổi mũi thêu ngón nghề để học mũi thêu mới.
Có phải cái khó làm cho ló động cơ khởi nghiệp để làm giàu thật nhanh?
Có lúc giận trong bụng muốn như vậy, nhưng giàu cũng có nhiều kiểu... nếu chỉ để giàu tiền thì đó không phải là động cơ của tôi. Cho tới nay, so các doanh nghiệp khác thì HTX chưa giàu nhưng riêng tôi, tôi đã thoả mãn tâm nguyện. Hồi nhỏ, má tôi dặn phụ nữ phải biết may vá, thêu thùa. Khi tôi đi học thêu thì ai nấy cũng tận tâm chỉ vẽ.
Lập HTX không phải để làm giàu mà để truyền nghề, có khi không ai tin mình đâu nhưng tôi đã làm như vậy. Tôi không phải là nghệ nhân, nhưng tôi đã gặp những nghệ nhân và họ đã chứng minh tâm huyết của mình trong việc làm ra những mặt hàng độc đáo và chỉ muốn truyền nghề. Tôi nghĩ đây là lực lượng đủ sức chứng minh hàng thêu của Việt Nam khác Trung Quốc, chứ không như lâu nay người ta cứ nói đồ thêu là của Trung Quốc.
Có phải bị ám ảnh bởi nghề giáo nên chị xem việc truyền dạy là quan trọng?
“Kim ngạch xuất khẩu năm 2006 là 205.000 USD. Nếu không dạy nghề, nếu không có nhiều người làm thì làm sao có con số đó?” |
Có ai hỏi chị, làm sao một cơ sở nhỏ ở Việt Nam lại có thể tìm tới châu Âu để chào hàng?
Ông Tổng lãnh sự CHLB Đức đã hỏi như vậy. Tôi nói thị trường không biên giới, và tôi muốn đưa sản phẩm ra nước ngoài “cọ xát” xem họ có quan tâm không. Nếu không được thì tôi làm lại. Họ biết cuộc hành trình của HTX và chương trình “xã hội hoá” cái nghề này còn tôi biết tương lai sẽ có lợi cho An Giang, cho nước mình. Năm 2004, ông Tổng lãnh sự đến giúp HTX 2.000 euro để mua thêm trang thiết bị dạy học cho 40 em ở trường dạy trẻ khuyết tật An Giang và Đồng Tháp. 16 năm, đào tạo miễn phí cho 3.000 học viên có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, nuôi 6 cụ già neo đơn, đỡ đầu 2 sinh viên nghèo Đại học An Giang tới khi ra trường, tôi cứ nghĩ ngợi hai từ “hội nhập”. Thực ra nó ở trong nhận thức của mình và nguồn nhân lực. Làm sao có thầy giỏi, tâm huyết truyền nghề - và phải biết tôn vinh họ. Chứ nhiều khi không có thầy giỏi thì đi tìm, có rồi thì cứ ở đó, không hun đúc gì cả.
Nữ doanh nhân tiêu biểu cả nước chụp chung với chủ tịch nước
Một hai lần đầu, tỉnh giúp vé máy bay, những lần sau HTX tự lực. Thực ra mỗi lần ra nước ngoài, chúng tôi rất khó khăn, nhưng đã đi “mở con đường máu” – thì càng tốn công, tốn của càng quyết tâm chỉnh đốn đội hình. Nghèo mà muốn xúc tiến xuất khẩu thì do nhận thức chứ không phải đợi có tiền mới làm thương hiệu. Nghèo thì tôi đi vô cộng đồng nghèo, bày cho họ nghề thêu, chỉ từng đường kim mũi chỉ và nói về sản phẩm mà chúng tôi làm ra. Sự đóng góp ấy khiến người ta nhắc tới mình, tới HTX. Nói riết thành ra “thuộc lòng ”. Năm 2001, tôi chính thức đăng ký thương hiệu.
Lúc ở Đức, tôi thấy hai con đường hội nhập: một là nối kết với công ty nước ngoài, thâm nhập thị trường, kênh phân phối của họ bằng sản phẩm của mình. Dĩ nhiên không có thương hiệu của mình. Hai là phải tiếp cận thị hiếu, nét văn hoá... để chinh phục khách hàng bằng chính sản phẩm độc đáo, khẳng định thương hiệu. Con đường này được xã viên chọn dù gian nan vất vả, tốn công sức và tiền của. Tôi đã tham dự 6 hội chợ quốc tế tại Anh, Đức, Trung Quốc... Nhưng tới khi tôi hoàn thiện phương pháp thêu chữ thập hai mặt phải thì tình hình thay đổi hẳn. Hàng của chúng tôi có mặt ở Pháp, Ý, Đức, Hy lạp, Mỹ, Singapore. Những thị trường này tiêu thụ 90% sản lượng hàng của HTX. Hiện nay, mỗi tháng HTX cho ra 50-70 mẫu sản phẩm, chủ yếu là tranh thêu trải bàn, túi xách, khăn ăn, gối, drap, khăn tay... nhưng mẫu mới hoài. Ở nội địa thì chúng tôi phát triển nhiều mặt hàng phục vụ du khách, quà lưu niệm. Phương pháp thêu chữ thập hai mặt phải khẳng định hàng Việt Nam khác biệt hoàn toàn hàng Trung Quốc.
Chị có cả cộng đồng nghèo hun đúc?
Tôi lên xe đò về Sài Gòn hoặc ra chợ biên giới có người nhìn ra nói “Sao tui thấy quen quá... cô Kim Chi phải không?”. Họ nhớ tôi và tên HTX là hạnh phúc rồi. Cộng đồng “tự phát” thừa nhận mình vậy đó, họ nghèo nhưng chưa chắc đem tiền vụ lợi họ đã chịu.
Chị nhìn nhận thế nào về cộng đồng doanh nghiệp ở An Giang?
Phần lớn đều là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ngay HTX Kim Chi, thu nhập bình quân 2USD/người/ngày, có khá hơn nhưng rõ ràng cọ xát ngành nghề khác thì... lao động ngành thêu vẫn chưa ổn định, va chạm là chao đảo liền. Sâu xa hơn, tôi mong muốn cộng đồng ấy giàu lên, nổi tiếng hơn. Riêng làng nghề truyền thống phải đứng vững trong bối cảnh hội nhập. Tôi cố gắng làm cho lao động của mình thấy “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”, nhưng quả thật nghề thêu rất khó...