Gạo Việt Nam: Lo chuyện đường xa

Giá lúa cao, XK gạo tăng về lượng có phải là tín hiệu vui đối với Việt Nam? Đi tìm câu trả lời, phóng viên báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn- Giám đốc Trung tâm Tư vấn chính sách Nông nghiệp - Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn).
CôngThương - Thưa ông, giá lúa gạo nước ta tăng mạnh trong thời gian qua có phải xuất phát từ việc Thái Lan tăng giá thu mua lúa gạo lên 50%?
- Có 2 xu hướng có thể xảy ra. Thứ nhất, Thái Lan là nước XK gạo số một thế giới, song tình hình lũ lụt hiện nay khiến nguồn cung của nước này sụt giảm, ảnh hưởng tới sản lượng XK. Chính vì vậy, khi Thái Lan tăng giá mua tạm trữ lúa gạo sẽ ảnh hưởng tới giá lúa gạo trên thế giới. Trong khi đó, Việt Nam là nước XK đứng thứ hai sau Thái Lan chắc chắn sẽ đi theo xu hướng tăng giá này. Thứ hai, gạo là loại hàng hóa quan trọng nhất cho an ninh lương thực thế giới, người dân ăn hàng ngày nên chỉ cần một “cú” đột biến nhỏ về cung hay một tin đồn cũng có thể làm giá biến động mạnh. Xu hướng này đã từng xảy ra năm 2008 mà thế giới gọi là “Food Panic - hoảng sợ lương thực”, Thái Lan cũng tăng giá thu, mua dự trữ gạo, ngay lập tức khiến giá lúa gạo không chỉ Việt Nam mà cả thế giới tăng gấp đôi. Thực tế thời điểm đó, lượng gạo thiếu không nhiều, bởi lượng gạo thương mại trên thế giới chỉ chiếm khoảng dưới 20% của tổng lượng sản xuất gạo trên toàn thế giới. Tuy nhiên, trong bối cảnh đó, do tâm lý hoảng loạn, các nước thiếu lương thực lại có xu hướng tìm mua gạo để “thủ thế” đã đẩy giá gạo thế giới lên bất thường. Khi Hoa Kỳ và Nhật Bản “hành động” đưa hơn 1 triệu tấn gạo không sử dụng trong kho dự trữ tại Nhật Bản ra thị trường, ngay lập tức bình ổn được lương thực toàn cầu.
Thực tế, nông dân và DN XK gạo Việt Nam đang được hưởng lợi về giá từ chính sách tăng giá của Thái Lan. Ông có đồng ý với nhận xét này không?
- Giá lúa gạo tăng, mang lại nhiều lợi ích cho người trồng lúa, nhưng phần lợi của nông dân không nhiều bằng lợi ích của DN. Thậm chí cũng không được hưởng lợi trên 30% theo chỉ đạo của Chính phủ. Tuy nhiên, việc tăng giá lúa gạo lại đang có tác động ngày càng trầm trọng đối với những người tiêu dùng có thu nhập thấp. Nghiên cứu mới đây của Trung tâm Tư vấn chính sách nông nghiệp cho thấy, thông thường khi gạo lên giá thì tổng phúc lợi quốc gia tăng lên, tức là lợi thế của người trồng lúa bao giờ cũng cao hơn những người tiêu dùng gạo. Song, hiện nay lại có hiện tượng mới, những người ảnh hưởng “xấu” do gạo lên giá lại đang cao hơn số người được hưởng lợi từ giá lúa gạo tăng. Bên cạnh đó, lạm phát tăng cao, bị coi là “cú sốc” khá nguy hiểm. Thêm nữa, Việt Nam cũng bị lũ lụt làm thiệt hại mất hơn 1 triệu tấn lúa vụ 3 thì việc lúa gạo tăng giá như hiện nay không phải là điều đáng mừng.
 Việc “soán ngôi” XK lúa gạo có phải là  tín hiệu tốt cho ngành lúa gạo Việt Nam?
- Theo dự báo của WTO, trong vài năm tới Việt Nam có thừa khả năng để “soán ngôi” Thái Lan. Thực tế, hiện Việt Nam sẵn sàng trồng lúa 3 vụ/năm, chấp nhận chạy theo thị trường gạo chất lượng thấp… Trong khi đó, Thái Lan chỉ nhắm vào dòng chất lượng cao 1 vụ/ năm. Cái đáng suy xét ở đây là, việc chạy theo số lượng có cần thiết không? Thứ nhất, đối với bài toán an ninh lương thực, hiện nay tất cả địa phương đều có thể tự cung ứng đủ lượng gạo trong dân đảm bảo an ninh lương thực ở mức 120-130 kg/người/năm. Chính vì vậy mà đối với các địa phương có sản lượng lớn, dư thừa thì chắc chắn phải XK. Thứ hai, liệu tăng sản lượng để XK có cần thiết. Nếu sử dụng đất nông nghiệp vào việc chăn nuôi, trồng cây nông nghiệp khác có lợi thế mang lại hiệu quả cao hơn thì không nên đặt vấn đề tăng sản lượng để XK lên cao. Thứ ba, người trồng lúa được hưởng lợi gì trong việc tăng XK?
Trong tính toán của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, nông dân trồng lúa ở ĐBSCL phải có ít nhất 3 ha thì thu nhập mới tương đương như hộ trung bình nông thôn. Chính vì vậy, chúng ta không nhất thiết chạy theo thành tích mà phải xem xét XK có lợi hay không cho nông dân, doanh nghiệp và cả lợi ích quốc gia. Theo tôi, khu vực, địa phương nào có nhiều lợi thế về lúa gạo năng suất, đặc biệt là gạo chất lượng cao thì khoanh lại để tập trung làm tốt để XK. Nơi nào năng suất không cao, chất lượng kém thì chuyển sang cơ cấu cây trồng khác có hiệu quả kinh tế hơn, nhưng không được chuyển đổi thành khu công nghiệp – bê tông hóa, bởi sau này không thể chuyển đổi thành đất nông nghiệp để trồng lúa, bảo đảm an ninh lương thực được nữa…
Chính sách dài hạn của Việt Nam đối với vấn đề phát triển ngành lúa gạo cần làm gì, để đảm bảo an ninh lương thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang tác động rõ nét?
- Quốc hội vừa duyệt bản quy hoạch về đất lúa ở Việt Nam, trong đó tiếp tục giữ quy hoạch đất trồng lúa “cố thủ” ở mức 3,8 triệu ha, có chủ trương tăng cường lúa vụ 3 để đảm bảo an ninh lương thực trước nguy cơ biến đổi khí hậu. Thực tế hiện nay, nhiều địa phương đã đề xuất giảm xuống 3,6 triệu ha và muốn thay đổi mục đích khác hiệu quả hơn. Tuy nhiên, Chính phủ kiên quyết phải giữ ở mức này để đảm bảo an ninh lương thực. Tôi cho rằng, vấn đề quy hoạch đất trồng lúa cần xem xét 5 năm một lần để tính toán lại các khả năng mới công nghệ sản xuất nông nghiệp, tăng năng suất, khả năng ngập mặn… để lên phương án có lợi nhất. Đối với đất lúa cần nghĩ đến vấn đề quy hoạch theo 3 loại. Loại lúa cao cấp, chất lượng cao cần xây dựng cơ sở hạ tầng tốt, chuỗi chế biến để nâng giá trị XK với khoảng 100ha tại các tỉnh nằm trong khu vực tứ giác Long Xuyên. Loại thứ hai (loại trung bình), nên thiết kế hạ tầng thủy lợi linh hoạt để nếu chuyển đổi cây trồng khác hoặc chăn nuôi vẫn có thể phù hợp. Còn loại lúa nào quá kém về chất lượng thì nên tính phương án chuyển đổi thành cây trồng khác có hiệu quả hơn.
 Xin cảm ơn ông!