Cánh đồng mẫu lớn: Nông dân và DN đều gặp khó khăn về vốn

Ngày 16.11.2012, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phối hợp UBND TP Cần Thơ  tổ chức Hội thảo “Cánh đồng mẫu lớn- Hợp tác và phát triển”  tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc tế TP Cần Thơ.

Cạnh tranh ngày càng gay gắt, đòi hỏi ngành sản xuất và chế biến lúa gạo phải có bước chuyển nhanh chóng sang hướng áp dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật tiên tiến,  DN và nông dân liên kết chặt chẽ từ sản xuất đến tiêu thụ, chia sẻ trách nhiệm và lợi ích một cách hài hòa…là những vấn đề cốt lõi khi nói về chặng đường xây dựng cánh đồng mẫu lớn.

Ông Nguyễn Thanh Tùng, Giám đốc Trung tâm khuyến nông Long An, điểm nổi bật của mô hình CĐML là từng bước xây dựng các mối liên kết trong sản xuất, sự liên kết trong mô hình CĐML thể hiện qua hình thức liên kết dọc (Nhà nước, nhà khoa học, nhà nông, DN) và liên kết ngang (giữa nông dân và nông dân). Trong mối liên kết này, mối liên hệ giữa nông dân và DN có vai trò quan trọng và quyết định nhất lại còn nhiều bất cập và chưa hoàn thiện. Thực tế không ít trường hợp đã xảy ra việc vi phạm hợp đồng khi thực hiện mối liên kết này. Nông dân còn khá bảo thủ không thực hiện đúng những tiêu chí DN đặt ra, đòi hỏi giá thu mua vượt mức thỏa thuận ban đầu. Ngược lại, DN đôi khi không đảm bảo thu mua đúng lúc, giá thu mua chưa thể hiện được sự khuyến khích đối với nông dân.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Đệ cho rằng mối quan hệ giữa nông dân và DN là quan hệ “CẦN” (nhu cầu) và “LỢI” (lợi ích). Việc liên kết “4 nhà” là hết sức cần thiết nhưng đến nay chưa có mô hình nào thực sự bền vững. Sự chia sẻ lợi nhuận chưa thực sự tương xứng với vai trò và sự đóng góp của các tác nhân trong chuỗi. Trong đó, nông dân luôn ở thế bị động, chỉ biết sản xuất và phó thác sản phẩm của mình cho DN. DN tồn tại nhờ nông dân nhưng mối quan hệ “Cần” này chưa được bình đẳng. Nông dân luôn ở thế yếu, lợi nhuận chưa được chia sẻ hợp lý. Sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi sản xuất lúa gạo chưa tốt, thiếu cộng đồng trách nhiệm đối với sản phẩm cuối cùng, sản phẩm chung của tất cả tác nhân trong chuỗi sản xuất lúa gạo.
 
Sư minh bạch và hài hòa lợi ích là nhân tố quyết định tính bền chặt lâu dài của mối liên kết giữa nông dân và DN. Minh bạch về giá mua, giá bán, về hợp đồng cung ứng và minh bạch cả về lợi nhuận của 2 bên sẽ góp phần chia sẻ gánh nặng và về áp lực cạnh tranh của nông dân với DN khi có khó khăn trong giá cả tiêu thụ sản phẩm khi DN đối mặt với những khó khăn với thị trường xuất khẩu. Minh bạch và hài hòa lợi ích giữa nông dân và DN sẽ hạn chế rủi ro khi hàng hóa nông sản dư thừa, hạn chế sự bẻ kèo từ cả 2 phía.
 
Ông Phạm Thái Bình, Giám  đốc  Cty TNHH Trung An (TP Cần Thơ), nói: “Có hai nút thắt mà DN chúng tôi gặp khó khăn nhất đó là về vốn (nhân sự, công nghệ, đầu tư hệ thống sấy, kho chứa,..) và cơ cấu tổ chức, chính sách điều hành trong xuất khẩu gạo hiện nay còn nhiều bất cập. Nặng nhất là yếu tố vốn.”

Kỹ sư Nguyễn Thành Danh, Cty Phân bón Bình Điền bổ sung thêm: “Triển khai mô hình CĐML được thì rất hay, nhưng đứng trên góc độ là một DN kinh doanh, năng lực tài chính của Cty không thể hỗ trợ được cho chương trình mua vật tư bằng giá sỉ, trả cuối kỳ, không tính lãi suất nếu như được triển khai đại trà mà DN không được hỗ trợ ngược lại từ nhà nước.” Theo ông Danh, khảo sát của Bình Điền, khoảng 80% nông dân mua vật tư nông nghiệp tại các đại lý đều phải trả chậm, chịu lãi suất cao.
 
PGS. TS Phạm Văn Dư, Phó Cục Trưởng Cục trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, mục tiêu của mô hình “Cánh đồng mẫu lớn” (CĐML) là để đạt đến sản xuất và tiêu thụ nông sản theo hợp đồng, chủ động trong sản xuất, điều tiết và tiêu thụ lúa gạo. Tuy nhiên, mối liên kết giữa giữa nông dân và DN thu mua lúa vẫn chưa được tốt. Trong CĐML nhiều DN đã tham gia nhưng dường như chỉ có Cty CP Bảo vệ Thực vật An Giang là thành công nhất. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự hạn chế của DN khi tham gia CĐML như: năng lực thu mua của DN vẫn còn hạn chế, chưa có sự thống nhất về tiêu chí thu mua, giá cả, cùng chia sẻ rủi ro… dẫn đến việc phá vỡ hợp đồng.