SƯNG
PHỔI
(Pneumonia)
Thứ
năm
-
02/08/2012
12:59
Mùa
Đông
thực
lắm
chuyện
để
bàn.
Lạnh
thôi
khỏi
nói,
ngứa
khỏi
chê.
Viêm
mũi,
suyễn
hen
trỗi
dậy.
Rồi
cúm,
cảm.
Cúm
hay
gây
viêm
ống
phổi
cấp
tính
(acute
bronchitis),
thỉnh
thoảng
đưa
đến
sưng
phổi.
Bài
kỳ
trước,
chúng
ta
tìm
hiểu
viêm
ống
phổi
cấp
tính,
bệnh
không
cần
(và
không
nên)
chữa
bằng
trụ
sinh,
bài
kỳ
này,
chúng
ta
tìm
hiểu
sưng
phổi,
một
bệnh
thường
cần
đến
trụ
sinh.
Cho
đến
nay,
sưng
phổi
vẫn
là
một
trong
các
nguyên
nhân
hàng
đầu
gây
tử
vong,
nhất
là
cho
các
vị
cao
tuổi,
và
những
người
đang
mang
những
bệnh
khiến
cơ
thể
yếu
sẵn.
Sưng
phổi
có
thể
đưa
dẫn
đến
những
biến
chứng
nguy
hiểm
như
làm
mủ
trong
phổi
(lung
abscess),
mủ
trong
màng
phổi
(empyema),
nhiễm
trùng
máu
(septicemia).
Một
khi
vi
trùng
đã
vào
máu
gây
nhiễm
trùng
máu,
chúng
sẽ
theo
máu
đến
các
cơ
quan
khác
của
cơ
thể
(màng
óc,
tim,
khớp,
...)
reo
rắc
tai
họa.
Sưng
phổi
là
tình
trạng
phổi
bị
viêm
vì
nhiễm
trùng
(infection),
thường
do
vi
trùng
(bacterial
infection)
hoặc
siêu
vi
trùng
(viral
infection),
có
khi
do
nấm
(fungal
infection),
ký
sinh
trùng
(parasitic
infection).
Sự
định
bệnh
và
chữa
trị
sưng
phổi
ngày
càng
phức
tạp,
vì
nhiều
vi
trùng
có
thể
gây
sưng
phổi
hơn
so
với
trước,
nhiều
vi
trùng
đã
kháng
thuốc
trụ
sinh,
và
bệnh
lao
vẫn
còn
nhiều
trên
đất
Mỹ.
Thêm
vào
đó,
số
người
mang
bệnh
liệt
kháng
(AIDS)
cũng
không
ít,
và
khi
sưng
phổi,
họ
hay
bị
những
vi
trùng
quái
lạ
tấn
công.
Trung
bình,
hàng
năm
ở
Mỹ
có
2-6
triệu
trường
hợp
sưng
phổi,
khiến
500.000
đến
1
triệu
người
phải
vào
nhà
thương.
Định
bệnh
Sự
định
ra
bệnh
sưng
phổi
dựa
vào
việc
thăm
khám
(thấy
bạn
có
các
triệu
chứng
và
dấu
chứng
của
sưng
phổi),
việc
chụp
phim
ngực
(thấy
quả
có
sưng
phổi
trên
phim
chụp),
và
việc
tìm
ra
vi
trùng
đang
làm
loạn
bằng
phương
pháp
cấy
đờm.
Các
triệu
chứng
của
sưng
phổi:
nóng
sốt,
ho
hắng,
đau
bên
ngực
bị
sưng
phổi.
Ho
khạc
ra
đờm,
cũng
có
khi
không.
Thăm
khám
thấy
có
những
tiếng
động
lắc
rắc,
rọt
rẹt
bất
thường
bên
phổi
bị
sưng.
Nhưng
cảm
hay
cúm
cũng
gây
nóng
sốt,
ho
hắng
vậy.
Cảm
hay
cúm
không
cần
chữa
bằng
trụ
sinh,
không
cần
chụp
“phim
ngực”
cho
tốn
kém
(“chest
X-ray”,
ta
hay
quen
miệng
gọi
“phim
phổi”).
Tiếng
động
bất
thường
trong
phổi
cũng
xuất
hiện
khi
ta
viêm
ống
phổi
cấp
tính,
suyễn,
...,
những
tình
trạng
bệnh
chả
cần
đến
trụ
sinh,
chả
cần
đến
phim
ngực.
Ngược
lại,
sưng
phổi
thường
phải
dùng
đến
trụ
sinh,
có
khi
còn
phải
vào
bệnh
viện.
Thế,
làm
thế
nào
để
phân
biệt
đây
là
sưng
phổi,
chứ
không
phải
cảm,
cúm,
viêm
ống
phổi,
suyễn,
...
thường
thôi?
A,
đấy
là
“nghề”
của
các
bác
sĩ.
Nào,
bây
giờ
bác
sĩ
đang
nghi
bạn
có
thể
bị
sưng
phổi,
bước
kế
tiếp
sẽ
là
“phim
ngực”
(chest
X-ray).
Nếu
phim
ngực
của
bạn
ngày
trước
vẫn
trong
trắng,
nay
hoen
ố
vì
những
đốm
bất
thường
mới
xuất
hiện
(new
infiltrate)
cho
thấy
có
sưng
phổi:
“Ồ,
bạn
bị
sưng
phổi
mất
rồi,
không
còn
nghi
ngờ
gì
nữa”.
Nhưng
nếu
không
có
phim
ngực
cũ
để
so
sánh,
đôi
khi
rất
khó
xác
định
đây
là
vết
sưng
phổi
mới
xuất
hiện,
hay
đây
chỉ
là
một
sẹo
cũ
trong
phổi,
do
trong
quá
khứ
bạn
đã
bị
lao,
viêm
ống
phổi.
Bác
sĩ
quang
tuyến
(radiologist)
và
bác
sĩ
chính
chăm
sóc
sức
khỏe
cho
bạn
(primary
care
doctor)
sẽ
phải
bàn
với
nhau
xem
cái
vết
bất
thường
trên
phim
ngực
của
bạn
nó
là
cái
gì,
mới
ra
đời
hay
ở
đó
đã
lâu.
Bây
giờ,
theo
phim
ngực,
quả
thực
bạn
bị
sưng
phổi
mất
rồi,
bác
sĩ
thường
sẽ
cho
bạn
thử
và
cấy
đờm
để
tìm
xem
con
vi
trùng
nào
dám
gây
loạn,
làm
hoen
ố
lá
phổi
của
bạn.
Có
nhiều
cách
nhận
diện
vi
trùng
khác
như
thử
máu,
như
tìm
kháng
thể
trong
đờm
xem
có
phải
sưng
phổi
gây
do
vi
trùng
Legionella
pneumonia
(sputum
direct
fluorescent
antibody),
song
những
cách
nhận
diện
vi
trùng
này
ít
phải
dùng
đến
hơn.
Cho
đến
nay,
sau
bao
tâm
trí,
giấy
mực
đã
đổ
ra
vì
bệnh
sưng
phổi,
người
ta
vẫn
thấy
một
vi
trùng
có
tên
gọi
Streptococcus
pneumonia
(viết
tắt
S.
pneumonia)
là
vi
trùng
hay
gây
sưng
phổi
nhất.
Nhưng
càng
lúc,
càng
thêm
nhiều
vi
trùng
(trong
có
cả
vi
trùng
lao),
siêu
vi
trùng,
nấm
(fungi)
khác
cạnh
tranh
với
S.
pneumonia,
cũng
nhất
quyết
làm
bạn
sưng
phổi.
Kể
ra
hàng
mấy
chục
loại.
Nhiều
“con”
lại
đặc
biệt
thích
tấn
công
một
số
người
nào
đó.
Chẳng
hạn,
con
S.
pneumonia
tuy
trẻ
không
tha,
già
chẳng
thương,
nhưng
nó
tấn
kích
người
trẻ
nhiều
hơn.
Ngược
lại,
các
vị
trên
60
tuổi,
hay
bị
thêm
những
vi
trùng
khác
đến
thăm.
Người
uống
rượu
cho
say,
hay
bị
con
Klebiella
pneumonia.
Còn
người
bệnh
liệt
kháng
(AIDS),
khỏi
nói,
cơ
thể
họ
yếu,
“con”
gì
cũng
có
thể
tấn
công
họ
được.
Nói
chung,
trong
mấy
chục
“con”
có
thể
gây
sưng
phổi,
5
“con”
vi
trùng
sau
đây
hay
gây
sưng
phổi
nhất:
Streptococcus
pneumonia,
Haemophilus
influenzae,
Mycoplasma
pneumonia,
Chlamydia
pneumonia,
Legionella
pneumonia.
Kẻ
thù
nào,
vũ
khí
nấy.
4
trong
số
5
con
kể
trên
đều
bị
Erythromycin
khuất
phục.
Cả
5
con
đều
bị
những
trụ
sinh
mới
như
Biaxin,
Zithromax
khuất
phục.
Erythromycin
là
một
trụ
sinh
rẻ,
nhưng
ngày
phải
dùng
nhiều
lần,
và
hay
gây
tiêu
chảy.
Biaxin,
Zithromax
ít
gây
phản
ứng,
dùng
ít
lần
hơn
mỗi
ngày,
song
đắt
tiền
hơn.
Gần
đây,
có
thêm
các
thuốc
Ketek,
Levaquin
ra
đời,
chữa
sưng
phổi
cũng
rất
tốt.
Còn
“Ampi”,
thuốc
trị
bá
bệnh
của
người
Việt
chúng
ta?
Ồ,
nhiều
vi
trùng
đã
cười
khinh,
coi
thường
“Ampi”
từ
lâu.
Erythromycin
vẫn
còn
là
một
trụ
sinh
trân
quí,
chữa
được
nhiều
bệnh
nhiễm
vi
trùng,
chúng
ta
không
nên
dùng
lung
tung,
khiến
vi
trùng
kháng
thuốc,
ta
mất
thêm
một
vũ
khí
tốt
trong
cuộc
chiến
chống
các
vi
trùng.
Chuyện
đời
thường
không
giản
dị.
Trong
30-50%
trường
hợp
bị
sưng
phổi,
cấy
đờm
không
ra
vi
trùng
nào
cả.
Chẳng
biết
con
nào
là
thủ
phạm.
Không
biết
con
nào
gây
sưng
phổi,
thì
ta
chữa
theo
kinh
nghiệm,
dựa
vào
những
kiến
thức
về
sưng
phổi,
đoán
các
vi
trùng
nào
hay
gây
sưng
phổi
ở
một
người
bệnh
thuộc
một
thành
phần
đặc
biệt
nào
đó:
dưới
hay
trên
60
tuổi,
người
nghiện
rượu,
hút
thuốc
lá,
hay
đang
có
những
tật
bệnh
làm
cơ
thể
bị
suy
yếu,
...
Chữa
trị
Mục
đích
đầu
tiên
của
sự
chữa
trị
là
xác
định
nguyên
nhân
gây
sưng
phổi
và
thẩm
định
mức
độ
nặng
hay
nhẹ
của
vấn
đề,
xem
người
bệnh
có
cần
phải
vào
nhà
thương
để
chữa
trị
hay
không.
Khác
với
trước,
đa
số
những
trường
hợp
sưng
phổi
nay
chữa
được
bên
ngoài,
vì,
như
vậy,
sẽ
đỡ
tốn
kém,
và
vì
những
trụ
sinh
mới
dạng
uống
hiện
rất
hữu
hiệu.
Ngoài
những
trường
hợp
nặng
cần
chữa
trong
nhà
thương,
trong
việc
thẩm
định
ai
là
người
cần
sự
chữa
trị
trong
bệnh
viện,
ai
có
thể
chữa
được
bên
ngoài,
các
bác
sĩ
cũng
để
ý
những
yếu
tố
sau,
gọi
là
những
yếu
tố
dễ
làm
người
bị
sưng
phổi...
mất
mạng
(risk
factors
for
death):
-
Trên
65
tuổi.
-
Đang
sẵn
mang
những
tật
bệnh
như
tiểu
đường,
suy
thận,
suy
tim,
bệnh
phổi,
bệnh
gan,
ung
thư.
-
Người
đang
dùng
những
thuốc
làm
giảm
sự
kháng
cự
của
cơ
thể
như
Prednisone,
hoặc
được
chữa
trị
với
những
thuốc
chống
ung
thư
(chemotherapy)
trong
vòng
6
tháng
trước
đó.
-
Sưng
phổi
gây
do
các
vi
trùng
độc
(như
các
vi
trùng
Staphylococcus
aureus,
Gram-negative
rods,
anaerobes).
Hoặc
sưng
phổi
xảy
ra,
cùng
lúc
có
sự
tắc
nghẽn
một
ống
phổi
(gây
do
một
khối
ung
thư
làm
tắc
nghẽn
ống
phổi
chẳng
hạn).
-
Thần
trí
người
bệnh
đã
lơ
mơ
(altered
mental
status),
hay
các
dấu
chứng
sinh
tử
(gọi
là
vital
signs,
gồm
mạch,
áp
huyết,
nhịp
thở,
nhiệt
độ)
bị
bất
thường.
Với
người
sưng
phổi
dưới
60
tuổi,
không
hút
thuốc,
không
có
tật
bệnh
gì
quan
trọng
làm
cơ
thể
bị
suy
yếu,
nhiều
bác
sĩ
cho
rằng
Erythromycin
là
thuốc
tốt
để
chữa.
Thuốc
phải
uống
ngày
4
lần,
thường
dùng
trong
vòng
10
ngày
là
đủ.
Một
số
trường
hợp
sưng
phổi
gây
do
một
vài
vi
trùng
cứng
đầu
cần
được
chữa
lâu
hơn,
2
đến
3
tuần
dùng
thuốc
đều
đặn.
Nếu
Erythromycin
làm
bạn
đau
bụng,
tiêu
chảy,
và
bạn
không
ngại
tốn
kém,
ta
có
thể
đổi
sang
thuốc
Biaxin,
Zithromax,
hoặc
Ketek.
Những
thuốc
ra
đời
gần
đây
thuộc
nhóm
fluoroquinolones
mới
(newer
fluoroquinolones)
như
Levaquin,
Trovan,
hoặc
thuốc
doxycycline
đã
có
từ
lâu
cũng
được
lắm.
Với
các
vị
trên
60
tuổi,
hay
với
người
đang
mang
tật
bệnh
làm
cơ
thể
bị
suy
yếu,
sự
dùng
thuốc
hơi
khác
hơn,
bác
sĩ
phải
nghĩ
xa
hơn.
Tốt
nhất
là
tìm
được
vi
trùng
gây
bệnh.
Nhưng
trong
lúc
chờ
kết
quả
cấy
đờm,
có
khi
mất
nhiều
ngày,
bác
sĩ
phải
dùng
ngay
trụ
sinh
để
bảo
vệ
người
bệnh
trước
nanh
vuốt
của
“con”
vi
trùng
ma
quái
nào
đó
đang
gây
loạn.
Thử
Biaxin,
Zithromax,
Ketek,
Levaquin,
Trovan,
...
vẫn
được.
Septra
(Bactrim)
cũng
là
thuốc
tốt,
lại
rẻ.
Không
có
thì
thử
Ceftin,
Vantin,
Cefzil,
Augmentin.
Khi
có
kết
quả
cấy
đờm
về,
biết
rõ
vi
trùng
nào
làm
loạn,
ta
sẽ
đổi
trụ
sinh
cho
thích
ứng
hơn,
vừa
trị
được
vi
trùng
này,
vừa
rẻ.
Còn
nếu
cấy
trùng
không
ra
(30-50%
các
trường
hợp
sưng
phổi),
và
người
bệnh
đang
thuyên
giảm
dần
với
trụ
sinh
đang
dùng,
thì
ta
cứ
tiếp
tục
nó
cho
đủ
10
ngày.
Với
những
người
bị
sưng
phổi
nặng
phải
vào
nhà
thương,
sự
chữa
trị
phức
tạp
hơn
nhiều.
Thường
phải
dùng
đến
2,
có
khi
3,
trụ
sinh
một
lúc
truyền
qua
đường
tĩnh
mạch
(intravenous
antibiotic
therapy),
trong
lúc
chờ
kết
quả
các
trắc
nghiệm
tìm
vi
trùng
gây
sưng
phổi.
Sự
chữa
trị
bằng
trụ
sinh
qua
đường
truyền
tĩnh
mạch
kéo
dài
từ
3
đến
7
ngày,
có
khi
lâu
hơn,
cho
đến
khi
người
bệnh
thuyên
giảm,
hết
sốt,
lúc
đó
trụ
sinh
sẽ
được
đổi
qua
dạng
uống.
Đánh
đúng
bằng
trụ
sinh,
nóng
sốt
thường
sẽ
thuyên
giảm
trong
vòng
2
đến
4
ngày.
Sau
4
ngày,
nếu
bạn
vẫn
còn
sốt:
có
lẽ
ta
đang
phải
đương
đầu
với
một
con
vi
trùng
không
“chịu”
(sensitive)
thứ
trụ
sinh
ta
đang
dùng.
Hay
là
trong
màng
phổi
bạn
đã
có
mủ,
nên
trụ
sinh
không
đến
được
sào
huyệt
của
bọn
vi
trùng
phản
loạn.
Nếu
vậy,
mủ
cần
phải
được
rút
ra.
Còn
trường
hợp
này
nữa:
bạn
còn
sốt,
nhưng
khỏe
dần,
bớt
ho,
có
lẽ
cái
sốt
của
bạn
là
do
thuốc
gây
ra
(drug
fever).
Trụ
sinh
có
thể
gây
nóng
sốt.
Định
và
chữa
sưng
phổi
lắm
lúc
không
dễ,
nhưng
không
phải
vì
vậy
mỗi
khi
cảm,
cúm
chúng
ta
cứ
dùng
bừa
trụ
sinh
sợ
nhỡ
sưng
phổi
(hoặc
tệ
hơn,
cho
trụ
sinh
chỉ
để
làm
vui
lòng
người
bệnh,
dù
biết
không
cần).
Trụ
sinh
dùng
trước
không
hề
ngừa
được
sưng
phổi,
và
việc
sử
dụng
trụ
sinh
bừa
bãi
sẽ
gây
những
hậu
quả
khó
lường.
Bác
sĩ
vận
dụng
kiến
thức,
khả
năng
để
xác
định
bạn
có
bị
sưng
phổi
không
để
phải
chữa
bằng
trụ
sinh;
còn
về
phần
bạn,
nếu
chỉ
cảm,
cúm
thường
thôi,
xin
đừng
ép
bác
sĩ
phải
dùng
trụ
sinh
cho
bạn
để
cảm,
cúm
mau
hết.
Trụ
sinh
không
hề
chữa
được
cảm,
cúm,
các
bệnh
gây
do
siêu
vi
(virus).
Bác
sĩ
Nguyễn
Văn
Đức
Nguồn
tin:
ykSg_khoa
75